Όμηρος όλων;

Του Harith Hasan

Μερικές εβδομάδες πριν, στις 21 Οκτωβρίου, ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi εξηγούσε σε κείμενό του πως απέρριψε τη θέση του Πρωθυπουργού, επειδή «δεν υφίστανται οι κατάλληλες προϋποθέσεις για επιτυχία».

Συνέχισε λέγοντας πως ακόμα κι αν τον υποστήριζαν αρχικά τα πολιτικά κόμματα, θα άλλαζαν στάση, μόλις ξεκινούσε να αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα με τρόπους, που θα αντιλαμβάνονταν ως επιζήμιους για τα συμφέροντά τους. Διευκρινιστικά ανέφερε τις μεταρρυθμίσεις στην εθνική οικονομία, τη μετάβαση σε ένα αποκεντρωμένο σύστημα διοίκησης, την καταπολέμηση της ενδημικής διαφθοράς, την ανάπτυξη δημόσιων θεσμών και την προώθηση του κράτους δικαίου.

Ωστόσο, λίγο αργότερα ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi αποφάσισε να δεχτεί τη θέση κι ορκίστηκε νέος Πρωθυπουργός του Ιράκ, αφήνοντας τους αναλυτές να αναρωτιούνται αν «οι κατάλληλες συνθήκες» εμφανίστηκαν ξαφνικά ή αν ο αρχικός δισταγμός του ήταν μέρος ενός διαπραγματευτικού παιχνιδιού.

Αναμφισβήτητα, ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi ξεχωρίζει ως μια σεβαστή φιγούρα, κάνοντας τον διορισμό του να φαντάζει σαν ταιριαστός συμβιβασμός, όταν καμία συμμαχία δεν κατάφερε να εξασφαλίσει την απαραίτητη πλειοψηφία για να σχηματίσει κυβέρνηση. Όμως, ακριβώς επειδή είναι η συμβιβαστική λύση -αποδεκτός από όλους, αλλά υποστηριζόμενος από κανέναν και χωρίς ξεκάθαρη λαϊκή εντολή για τη διακυβέρνηση του- είναι καταδικασμένος να αντιμετωπίσει δύσκολες προκλήσεις.

Δεν είναι η πρώτη φορά που ένας Πρωθυπουργός θα είναι αποτέλεσμα συμβιβασμού μεταξύ των πολιτικών κομμάτων. Αυτή τη φορά, όμως, ο συμβιβασμός είναι λιγότερο σταθερός, αντικατοπτρίζοντας την κατακερματισμένη ιρακινή πολιτική σκηνή και τη σύγκρουση μεταξύ των επίσημων κανόνων του πολιτικού συστήματος και της πιο ευμετάβλητης μεταβατικής πολιτικής.

Οι συνταγματικοί κανόνες τροποποιήθηκαν για να διευκολύνουν τη συμφωνία μεταξύ των δύο μεγαλύτερων σιιτικών συνασπισμών, Muqtada al-Sadr’s Sa’iroun και Hadi al-‘Ameri’s Fatah, ενώ κι οι δυο πλευρές συνέχισαν να προωθούν διαφορετικούς στόχους και συμμαχίες. Αυτός είναι ο λόγος που ένας Ιρακινός πολιτικός παρατήρησε πως η κυβέρνηση έχει σχηματιστεί στην πραγματικότητα από τρεις ανθρώπους: τον Walid al-Kremawi, εκπρόσωπο του al-Sadr, τον Mohammed al-Hashimi, εκπρόσωπο της Fatah, κι έναν φιλικά προσκείμενο προς το Ανώτατο Ισλαμικό Συμβούλιο του Ιράκ, τον ‘Adel ‘Abdul-Mahdi.

Προφανώς το κύμα των διαδηλώσεων στη Basra και τις άλλες πόλεις του ιρακινού νότου το περασμένο καλοκαίρι είχαν αντίκτυπο στο σχηματισμό της νέας κυβέρνησης. Τον Μάιο η χαμηλή προσέλευση στις βουλευτικές εκλογές -αποτέλεσμα κατηγοριών για συστηματική απάτη κι άλλων παράνομων δραστηριοτήτων- επιβεβαίωσαν την απογοήτευση των προσδοκιών της κοινωνίας από την κυβερνούσα ελίτ.

Η κύρια απειλή για τα κυρίαρχα σιιτικά κόμματα προέρχεται από τις υποτιθέμενες εκλογικές του περιφέρειες. Αντιμετωπίζοντας την ίδια πίεση, οι σιιτικές θρησκευτικές αρχές απείλησαν να κρατήσουν σκληρότερη στάση αν τα κόμματα αποτύγχαναν να σχηματίσουν γρήγορα μια κυβέρνηση, που να είναι πιο αποτελεσματική στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών, την καταπολέμηση της διαφθοράς και την αντιμετώπιση των κοινωνικών κι οικονομικών προκλήσεων όπως η φτώχεια κι η ανεργία.

Ωστόσο, η νέα κυβέρνηση δε φαίνεται να ανταποκρίνεται σε αυτή την πραγματικότητα. Είναι ένας πλασματικός συνδυασμός κομματικών κι ανεξάρτητων υπουργών, που χρειάζεται ακόμη οκτώ υπουργούς. Παρά το ότι ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi προανήγγειλε ένα λεπτομερές κυβερνητικό πρόγραμμα με έμφαση στην οικονομία, δεν υπήρξε καμία ουσιαστική συζήτηση του προγράμματος και των προτεινόμενων κυβερνητικών πολιτικών.

Αντιθέτως, η πολιτική αμφισβήτηση περιστρέφεται γύρω από την επιλογή των υπουργών και το αν θα έπρεπε να είναι κομματικά στελέχη ή ανεξάρτητοι τεχνοκράτες. Κόμματα όπως τα Sa’iroun and Hikma, υπό τον ‘Ammar al-Hakim, έδωσαν στον Πρωθυπουργό μεγαλύτερο περιθώριο στην επιλογή των υπουργών σε αντίθεση με άλλα σιιτικά, σουνιτικά ή κουρδικά κόμματα, που αρνήθηκαν να κάνουν το ίδιο, παρουσιάζοντας τη στάση του ως απόπειρα να προστατεύσουν τα δικαιώματα των εκλογικών τους περιφερειών.

Όλα τα κόμματα εκπροσωπούνται στη νέα κυβέρνηση, οπότε κανένα δεν πρόκειται να θεωρηθεί υπεύθυνο για τις πολιτικές και τις πράξεις του. Αν και ο καταμερισμός της ισχύος είναι συνήθης σε ένα κοινοβουλευτικό σύστημα, το πρόβλημα στο Ιράκ είναι η φύση αυτών των κομμάτων.

Τα περισσότερα ιρακινά κόμματα είναι κυρίως κληρονομικές οντότητες, που οργανώνονται γύρω από μια κυρίαρχη φιγούρα ή οικογένεια. Συνηθίζουν να χρησιμοποιούν τα υπουργεία για να τροφοδοτούν το πελατειακό τους δίκτυο και να απομακρύνουν το ενδεχόμενο να εφαρμοστούν πολιτικές για την καταπολέμηση της διαφθοράς. Αυτά τα κόμματα λειτουργούν σε μια γκρίζα ζώνη μεταξύ επίσημης κι ανεπίσημης πολιτικής, χρησιμοποιώντας μερικές φορές τις στρατιωτικές τους πτέρυγες για να διασφαλίσουν τη θέση τους, όταν τα νομικά κι εξωδικαστικά μέσα αποδεικνύονται ανεπαρκή.

Θα είναι δύσκολο για τον ‘Adel ‘Abdul-Mahdi να κρατήσει ικανοποιημένα όλα τα κόμματα, ενώ προσπαθεί να προωθήσει σοβαρές μεταρρυθμίσεις. Όμως, μπορεί να χρησιμοποιήσει τη δύναμη του γραφείου του για να αποκτήσει μεγαλύτερη ανεξαρτησία από τα κόμματα, όπως έκαναν κάποιοι προκάτοχοί του. Μπορεί ακόμα να εκμεταλλευτεί την πίεση από την κοινή γνώμη για να απαιτήσει μια ευρύτερη εντολή μιας και τα περισσότερο κόμματα φοβούνται την περαιτέρω κλιμάκωση των διαδηλώσεων.

Ωστόσο, η ενδυνάμωση του κράτους δεν εξαρτάται μόνο από την αποδυνάμωση των πελατειακών δικτύων των κομμάτων, αλλά και από την εξυγίανση του βαθιά διεφθαρμένου και δυσλειτουργικού δημοσίου τομέα, τις σημαντικές μεταβολές στα μοντέλα δημοσίων δαπανών, που αφήνουν ένα πολύ μικρό μέρος του προϋπολογισμού για επενδύσεις.

Ακόμα, η βασική πολιτική πρόκληση για τον ‘Adel ‘Abdul-Mahdi θα είναι να αποφύγει τον ανταγωνισμό μεταξύ των δυο μεγάλων συνασπισμών, που εξασφάλισαν τον διορισμό του, των Muqtada al-Sadr’s Sa’iroun και Hadi al-‘Ameri’s Fatah.

Ο Sadr προειδοποίησε ήδη πως ενδεχομένως να αποσύρει τη στήριξη του, αν ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi δεν καταφέρει να επιφέρει ουσιαστικές αλλαγές. Είναι πιθανό πως ο Sadr θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί την ικανότητά του να κινητοποιεί τα πλήθη προκειμένου να ασκεί πίεση στην πολιτική ελίτ, απειλώντας να συμμετάσχει σε κάποιο μελλοντικό κύμα διαδηλώσεων, που θα μπορούσε να παραλύσει ή ακόμα και να ανατρέψει την κυβέρνηση.

Παρότι είναι αλήθεια πως το πλεονέκτημα του Sadr θα μπορούσε να ενδυναμώσει τη θέση του Πρωθυπουργού στις vis-à-vis αντιπαραθέσεις με τις ομάδες συμφερόντων των κομμάτων, θα μπορούσε όμως και να τον καταστήσει όμηρο στις λαϊκιστές παρορμήσεις του Sadr, οι οποίες είναι ξεκάθαρα αντίθετες με το γενικότερο ψύχραιμο στυλ του ‘Adel ‘Abdul-Mahdi.

Την ίδια στιγμή αν ο 76χρονος Πρωθυπουργός πλησιάσει περισσότερο τη Hadi al-‘Ameri’s Fatah και το φιλο-ιρανικό στρατόπεδο, θα μπορούσε να προκαλέσει την κυβέρνηση Trump και να χάσει τη στήριξη του Sadr.  Ωστόσο, ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi δεν έχει την πολυτέλεια να ανταγωνίζεται το Ιράν, ειδικά όταν εκείνο προσπαθεί να χρησιμοποιήσει όλες τις επίσημες κι ανεπίσημες διασυνδέσεις του στο Ιράκ για να μετριάσει τις συνέπειες των αμερικανικών κυρώσεων, που του επιβλήθηκαν.

Ο βασικότερος ιρακινός σύμμαχός τους, οι Popular Mobilization Forces -που στην πραγματικότητα είναι η στρατιωτική πτέρυγα της Hadi al-‘Ameri’s Fatah- λειτουργούν ήδη ως ένα παράλληλο κράτος (όρος που χρησιμοποίηση ο ‘Adel ‘Abdul-Mahdi στην ορκωμοσία του) και είναι λίγα αυτά που μπορεί να κάνει σχετικά ο Πρωθυπουργός. Η συμμαχία που οικοδομήθηκε από το Ιράν για να στερήσει από τον προηγούμενο Πρωθυπουργό, Haidar al-‘Abadi, μια δεύτερη θητεία,  θα μπορούσε να αναζωογονηθεί για να εκδιώξει τον ‘Adel ‘Abdul-Mahdi.

Ο νέος Πρωθυπουργός θα ανακαλύψει σύντομα πως «οι κατάλληλες συνθήκες» για τις μεταρρυθμίσεις, που υποσχέθηκε, δεν υφίστανται ούτε τώρα. Για να διατηρήσει τη συμφωνία, που τον έφερε στην εξουσία θα πρέπει θα ισορροπεί συνεχώς μεταξύ συγκρουόμενων συμφερόντων, μένοντας με περιορισμένο χώρο και πόρους για την εφαρμογή σημαντικών μεταρρυθμίσεων. Όμως, το δυνατό του σημείο είναι η συνειδητοποίηση του ότι μπορεί να γίνει ο αποδιοπομπαίος τράγος, αν παραδοθεί στη λογική των κομμάτων για «δουλειές όπως συνήθως». Τουλάχιστον, αυτό ήταν το επιχείρημά του στο κείμενό του πριν τον διορισμό του

 

Απόδοση-επιμέλεια κειμένου: Μάριος-Ανέστης Καϊτάζης

Αρχική δημοσίευση: Harith, H. (2018) “Hostage to All?”, Carnegie Middle East Center, 13 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο στο: https://carnegie-mec.org/diwan/77699 (Ανακτήθηκε στις 18 Νοεμβρίου 2018)
Αρχική δημοσίευση φωτογραφίας σε: http://waarmedia.com/english/prime-minister-adil-abdul-mahdi-to-present-his-cabinet-ministers-to-parliament-next-week/

*Δήλωση αποποίησης πνευματικών δικαιωμάτων της φωτογραφίας βάσει του άρθρου 25 «χρήση για λόγους ενημέρωσης» του Ν. 2121/1993 περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων