Στην εποχή της ψηφιακής μετάδοσης πληροφοριών και των social media, πόσο προετοιμασμένοι είναι οι αφρικανικοί λαοί να επεξεργαστούν τις πληροφορίες που δέχονται;
Το Internet αποτελεί για τις αφρικανικές χώρες μια ακόμα εισαγωγή της κουλτούρας του ανεπτυγμένου Βορρά, την οποία καλούνται να αφομοιώσουν και να προσαρμόσουν στη δική τους πραγματικότητα. Και ενώ τα οφέλη της ψηφιακής πληροφορίας είναι αδιαμφισβήτητα, οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν παραμένουν υψηλοί.
Η πρόσβαση στο ίντερνετ και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί μεταξύ άλλων να αποτελέσει ισχυρό εργαλείο ενημέρωσης, καθώς προσφέρει πρόσβαση στην πληροφόρηση, την οποία τα τοπικά ειδησεογραφικά δίκτυα δεν είναι πάντα ικανά ή πρόθυμα να προσφέρουν στον πληθυσμό. Επιπλέον ακόμα και τα δίκτυα διεθνούς εμβέλειας, συχνά αντιμετωπίζουν προβλήματα εύρεσης έγκυρων πηγών ή πέφτουν θύματα κρατικού παρεμβατισμού και λογοκρισίας, ενέργειες που επηρεάζουν σημαντικά, σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο, τις ειδήσεις που τελικά φτάνουν στον αφρικανικό πληθυσμό, μέσω των συμβατικών μέσων ενημέρωσης.
Η κατάσταση είναι λίγο διαφορετική στην περίπτωση των ειδήσεων μέσω διαδικτύου, και συγκεκριμένα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η δυνατότητα που παρέχουν στους χρήστες οι πλατφόρμες όπως το Facebook, να αναρτούν, σχεδόν αδιακρίτως, οπτικοακουστικό υλικό και προσωπικές απόψεις, αν και αποτελεί προσωπική ελευθερία και δικαίωμα των χρηστών, δημιουργεί ορισμένα σημαντικά ζητήματα. Ο λόγος γίνεται για αναρτήσεις και βίντεο προσβλητικού ή βίαιου περιεχομένου, τα οποία οι υπεύθυνοι των εταιρειών δεν έχουν πάντα τη δυνατότητα να ελέγξουν έγκαιρα και αποτελεσματικά.
Εδώ έγκειται και η σημαντικότατη πρόκληση που καλούνται να αντιμετωπίσουν οι εφαρμογές κοινωνικής δικτύωσης, των οποίων η εισχώρηση στους αφρικανικούς πληθυσμούς είναι ραγδαία, κατά τα τελευταία χρόνια. Πρωταγωνιστής στη συζήτηση, είναι το γνωστό σε όλους Facebook, καθώς και η εφαρμογή μηνυμάτων WhatsApp της ίδιας εταιρείας, δεδομένου ότι αποτελεί μακράν τον κυριότερο πάροχο υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης στις χώρες της Αφρικής.
Το πρόβλημα της παραπληροφόρησης απασχολεί έντονα τους πολιτικούς παράγοντες ορισμένων αφρικανικών χωρών, οι οποίες αντιμετωπίζουν ούτως ή άλλως ζητήματα κοινωνικής αστάθειας, λόγω εγγενών κοινωνικό-πολιτικών ζητημάτων. Ως αποτέλεσμα, πολλοί από τους εμπλεκόμενους πολιτικούς φορείς και σχετικούς ΜΚΟ, επιζητούν την ενεργή συμμετοχή της εν λόγω εταιρείας, για την αντιμετώπιση του ζητήματος της διάδοσης ψευδών ειδήσεων.
Επικριτές του τεχνολογικού κολοσσού, κατηγορούν την εταιρεία για επιλεκτική προώθηση διαδικτυακών προϊόντων, όπως το Express Wi-Fi και το Free Basics, εφαρμογών που προωθούν τη διάδοση της πρόσβασης στο διαδίκτυο σε αναπτυσσόμενες χώρες, προωθώντας παράλληλα την επιλογή εταιρικών προϊόντων στους χρήστες των εφαρμογών διαδικτύου χαμηλού κόστους. Η εν λόγω στρατηγική επιβεβαιώνεται και από την ευρεία χρήση του Facebook και του WhatsApp στις χώρες της Αφρικής και της Ασίας.
Επιπλέον, ο όμιλος έχει κατηγορηθεί και για παρατυπίες που ξεφεύγουν από την απλή διασφάλιση οικονομικών ωφελειών, όπως η εσκεμμένη χειραγώγηση εκλογικών αποτελεσμάτων και αμφισβητήσιμων πολιτικών καταστάσεων, θεωρίες που στηρίζονται από σχετικές έρευνες και μαρτυρίες. Εντούτοις, η επιρροή του Facebook στις αντιδράσεις του αφρικανικού πληθυσμού, φαίνεται πως δεν έχει πάντοτε τα επιθυμητά, από την εταιρεία, αποτελέσματα.
Επεξηγηματικά, σε πληθυσμούς που τα πνεύματα είναι οξυμένα και οι διαμάχες είναι έντονες, ορισμένες περιπτώσεις γραφικού οπτικοακουστικού υλικού και προσβλητικών αναρτήσεων, γίνονται συχνά αφορμή για βίαιες αντιδράσεις, μικρότερης ή μεγαλύτερης κλίμακας. Ο θρησκευτικός και πολιτικός εξτρεμισμός, η μισαλλοδοξία και οι προσβολές, οδηγούν σε ακραίες αντιδράσεις και στοχοποιήσεις κοινωνικών ομάδων ή ατόμων, τα οποία βρίσκονται εκτεθειμένα στην κριτική των χρηστών, με αποτέλεσμα να τίθεται σε κίνδυνο ακόμα και η σωματική τους ακεραιότητα.
Το περασμένο καλοκαίρι, ένα βίντεο που έγινε viral στο Καμερούν θεωρήθηκε υπεύθυνο για την κλιμάκωση επεισοδίων που είχαν ήδη ξεσπάσει στην αγγλόφωνη επαρχία της χώρας. Το βίντεο έδειχνε έναν άνθρωπο να μαγειρεύει ανθρώπινα μέλη. Οι χρήστες έσπευσαν να διαδώσουν ότι επρόκειτο για μέλος των αποσχιστικών αγγλόφωνων ομάδων, ενώ ακόμα και οι άμεσες διαβεβαιώσεις των αρχών ότι επρόκειτο για προώθηση της δουλειάς make-up artist από τη Νιγηρία, δεν ήταν αρκετές για να ηρεμήσουν εγκαίρως τα πνεύματα.
Η περίπτωση της αγγλόφωνης περιοχής του Καμερούν δεν είναι η μόνη. Στην Κένυα, το WhatsApp χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για τη διάδοση ενός αναληθούς κύκλου ειδήσεων, κατά τη διάρκεια των εξαιρετικά αμφισβητούμενων εκλογών του περασμένου έτους. Οι αρχές κατέγραψαν 21 ομαδικές συζητήσεις στο WhatsApp με επιθετικό περιεχόμενο. Τότε, η εταιρεία αναγκάστηκε να προωθήσει διαφημίσεις σε τοπικές εφημερίδες και ραδιοφωνικούς σταθμούς και να αναπτύξει ένα εκπαιδευτικό εργαλείο, το οποίο παρείχε συμβουλές για την επισήμανση ψευδών ιστοριών.
Το ζήτημα της παραπληροφόρησης μέσω του Facebook και του WhatsApp, δεν αφορά φυσικά μόνο τις χώρες της Αφρικής. Προβλήματα έχουν δημιουργηθεί και σε χώρες της Ασίας, όπως η Σρι Λάνκα και η Μυανμάρ, ενώ μεγάλη συζήτηση προκλήθηκε και στην Αμερική, κατά τη διάρκεια των προηγούμενων προεδρικών εκλογών, αλλά και στη Μεγάλη Βρετανία. Κατά βάση, είναι η φύση των κοινωνιών των αναπτυσσόμενων χωρών και η προβληματική εναλλακτική πρόσβαση στην ενημέρωση, που μεγεθύνει το ζήτημα της παραπληροφόρησης από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Από τη μεριά τους, οι υπεύθυνοι του Facebook δηλώνουν πρόθυμοι να αντιμετωπίσουν ενεργά το ζήτημα της παραπληροφόρησης στην κεντρική πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης της εταιρείας. Το μεγαλύτερο πρόβλημα, υποστηρίζουν, αναφύεται στην εφαρμογή WhatsApp, καθώς, όπως διευκρινίζουν, δεν έχουν την αρμοδιότητα να ελέγξουν το περιεχόμενο ιδιωτικών μηνυμάτων μεταξύ των χρηστών τους.
Συντονισμένη προσπάθεια έχει ήδη δρομολογηθεί για την περίπτωση της Κένυας, όπου το Facebook ανακοίνωσε στις 3 Οκτωβρίου ότι σκοπεύει να περιορίσει την παραπληροφόρηση. Η προσπάθεια ξεκινάει με την επισήμανση ψευδών ειδήσεων, με τη βοήθεια των χρηστών και τη συνέργεια της ανεξάρτητης οργάνωσης ελέγχου στοιχείων Africa Check και του γαλλικού πρακτορείου ειδήσεων AFP, σε μια προσπάθεια βελτίωσης της ποιότητας των πληροφοριών που διακινούνται στην πλατφόρμα τους.
Αν μια ιστορία έχει αναγνωριστεί ως ψευδής, το Facebook θα την υποβαθμίζει στη ροή ειδήσεων και θα προειδοποιήσει τους χρήστες που προσπαθούν να την αναδημοσιεύσουν. Στο πλαίσιο της διαδικασίας ανασκόπησης και αξιολόγησης, η εταιρεία θα μοιράζεται επίσης συναφή άρθρα, τα οποία θα αναρτώνται από υπαλλήλους, υπεύθυνους για τη διασταύρωση γεγονότων, ακριβώς κάτω από την αναληθή είδηση. Επιπλέον, αν και το πρόγραμμα έχει εδραιωθεί μόνο στην Κένυα, τη Νιγηρία και τη Νότιο Αφρική, οι υπεύθυνοι του Facebook ευελπιστούν η εφαρμογή του να εφαρμοστεί στο σύνολο της αφρικανικής ηπείρου.
Είναι βέβαιο πως το Facebook, όπως και οποιαδήποτε άλλη πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης, δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνο για την κριτική σκέψη των χρηστών του, ούτε για την αντίληψή τους, αναφορικά με το περιεχόμενο ειδήσεων, βίντεο ή αναρτήσεων οποιουδήποτε χρήστη. Επομένως, η προσπάθεια της εταιρείας επικεντρώνεται στον εντοπισμό του προσβλητικού περιεχομένου και στην κατά το δυνατόν μείωση της διάδοσής του στους υπόλοιπους χρήστες. Η ολοκληρωτική απομάκρυνση του υλικού είναι νομικά και εμπορικά μια πολύ πιο περίπλοκη κατάσταση.
Επομένως, το ερώτημα παραμένει: σε μια ήπειρο με κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα, χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και νηπιακή ή ανύπαρκτη εσωτερική νομοθεσία για την προστασία προσωπικών δεδομένων, ποια είναι η ισορροπία μεταξύ ελευθερίας της έκφρασης και λογοκρισίας;
Ελλείψει σχετικής νομοθεσίας και θεσμών, ικανών να εφαρμόσουν ένα βαθμό ελέγχου, η απάντηση περιπλέκεται. Η ηθική υποχρέωση του σεβασμού προς το συνάνθρωπο δεν είναι πάντοτε αυτονόητη, ούτε οριοθετημένη. Η ισότητα των φύλων αμφισβητείται, τα ατομικά δικαιώματα αγνοούνται, η ημιμάθεια και η κάθε είδους προπαγάνδα παρασύρουν τα πλήθη. Σε αυτό το κοινωνικό περιβάλλον, και με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης να λαμβάνουν υπόψη τους εμπορικές και νομικές δεσμεύσεις, αναφορικά με τη λογοκρισία περιεχομένου, η απάντηση βρίσκεται πρωτίστως στην εκπαίδευση.
Έργο μακροχρόνιο και δύσκολο, η εκπαίδευση των κατοίκων των χωρών της Αφρικής, φυσικά δε θα δώσει άμεση λύση στο πρόβλημα της παραπληροφόρησης. Μακροπρόθεσμα, όμως, μπορεί να προωθήσει τόσο το σεβασμό στην ελευθερία της έκφρασης, αλλά και στα όριο αυτής, όσο και την ανάπτυξη κριτικής σκέψης από τους αποδέκτες αναληθών πληροφοριών. Σε μια πιο άμεση αντιμετώπιση του ζητήματος, οι προσπάθειες εταιρειών, όπως το Facebook, αλλά και μη-κερδοσκοπικών οργανώσεων, όπως το Africa Check, να κινητοποιήσουν τους χρήστες των social media και να περιορίσουν την αναμετάδοση ακατάλληλου περιεχομένου, φαίνεται να είναι η μόνη ελπίδα για την άμεση αντιμετώπιση των προβλημάτων που δημιουργούνται από τη διαρκή και ανεξέλεγκτη διάχυση πληροφοριών που προσφέρει στις μέρες μας το διαδίκτυο.
Πολίτη Βασιλική-Αλεξάνδρα
Παραπομπές:
Abdi Latif Dahir (3 Οκτωβρίου 2018) Facebook is launching fact-checking tools in Africa—but WhatsApp is its real problem. Quartz Africa. Διαθέσιμο σε: https://qz.com/africa/1411947/ facebook-starts-africa-fact- checking-tool-with-afp-africa- check/ . (Ανακτήθηκε 3/11/2018)
Internet Users Statistics for Africa (Africa Internet Usage, 2018 Population Stats and Facebook Subscribers). Internet World Stats. Διαθέσιμο σε: https://www. internetworldstats.com/stats1. htm. (Ανακτήθηκε: 3/11/2018)
McAllister Ε. (5 Νοεμβρίου 2018). Facebook’s Cameroon problem: stop online hate stoking conflict. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/ article/us-facebook-cameroon- insight/facebooks-cameroon- problem-stop-online-hate- stoking-conflict-idUSKCN1NA0GW . (Ανακτήθηκε 5/11/2018)
Tiku N. (7 Οκτωβρίου 2018). After troubles in Myanmar, Facebook charges ahead in Africa. Wired. Διαθέσιμο σε: https://www.wired.com/story/af ter-troubles-myanmar-facebook- charges-ahead-africa/ . (Ανακτήθηκε 3/11/2018)
Αρχική δημοσίευση φωτογραφίας σε: https://www.techjuice.pk/mark-zuckerberg-outlines-his-plan-to-tackle-facebooks-fake-news-problem/
*Δήλωση αποποίησης πνευματικών δικαιωμάτων της φωτογραφίας βάσει του άρθρου 25 «χρήση για λόγους ενημέρωσης» του Ν. 2121/1993 περί πνευματικής ιδιοκτησίας, συγγενικών δικαιωμάτων και πολιτιστικών θεμάτων
Analyze That Online 